Amsterdamlılar bisiklet eğitimiyle ilkokul sıralarında tanışıyor.
Küçük yaşta trafik sınavlarına girip bisiklet kullanabilme sertifikası alıyor ve okula her gün bisikletle gidip gelmeye başlıyorlar. Büyüdükçe de bisiklet, hayatlarının vaz geçilmez bir parçası haline geliyor. İşlerine, alışverişe, haftasonu gezilerine, bahar pikniklerine, yaz aylarında yüzmeye yani hemen hemen her yere bu iki teker üzerinde gidiyorlar.
Nisan ayı, pek çok Amsterdamlı ilkokul öğrencisi için heyecanlı bir dönem. Okulun trafik derslerinde öğrendiklerini, uygulamalı bisiklet sınavında ortaya koyup sertifika almaya hak kazanmak ve bir sonraki yıl her gün arkadaşlarıyla okula pedallayabilmek anlamına geliyor.
Hollanda ilkokullarındaki bisiklet ve trafik eğitimi dersi zorunlu olmadığı halde hemen hemen her çocuğun keyifle aldığı bir ders. Bu derste trafik levhalarının anlamları, trafik akışında araçların önceliği gibi basit ancak önemli temel trafik kuralları öğretiliyor.
Küçük yaşta trafik sınavlarına girip bisiklet kullanabilme sertifikası alıyor ve okula her gün bisikletle gidip gelmeye başlıyorlar. Büyüdükçe de bisiklet, hayatlarının vaz geçilmez bir parçası haline geliyor. İşlerine, alışverişe, haftasonu gezilerine, bahar pikniklerine, yaz aylarında yüzmeye yani hemen hemen her yere bu iki teker üzerinde gidiyorlar.
Nisan ayı, pek çok Amsterdamlı ilkokul öğrencisi için heyecanlı bir dönem. Okulun trafik derslerinde öğrendiklerini, uygulamalı bisiklet sınavında ortaya koyup sertifika almaya hak kazanmak ve bir sonraki yıl her gün arkadaşlarıyla okula pedallayabilmek anlamına geliyor.
Hollanda ilkokullarındaki bisiklet ve trafik eğitimi dersi zorunlu olmadığı halde hemen hemen her çocuğun keyifle aldığı bir ders. Bu derste trafik levhalarının anlamları, trafik akışında araçların önceliği gibi basit ancak önemli temel trafik kuralları öğretiliyor.
Eindhoven doğumlu olan ve yıllardır ailesiyle birlikte Hollanda´da yaşayan Kamuran Yaşadı, çocukluğunun sınav günü heyecanını ve bu uygulamayı şöyle anlatıyor:
“Bu sınavı geçebilmek için öncelikle bisikletinizin eksiksiz olması lazım. Yani ön ve arka ışıklarının, zilinin, frenlerinin çalışır durumda olması ve arka çamurluğun daha görünür olması için otuz santimlik beyaz bir şerit ile boyanmış olması gerekiyor. Sınav günü çok heyecanlıydım. Tıpkı ehliyet sınavlarında olduğu gibi belli bir alan içinde sürüş yapıyorduk ve öğretmenlerimiz de hatalarımızdan puan kırıyordu. Bu sınavlarda en fazla beş hata hakkınız vardır. Beş hata yaptığınızda bir sonraki hafta tekrar sınava girmeniz gerekir. Ben girdigim ilk sınavda üç hata ile testi geçip sertifika almaya hak kazanmıştım.”
“Bu sınavı geçebilmek için öncelikle bisikletinizin eksiksiz olması lazım. Yani ön ve arka ışıklarının, zilinin, frenlerinin çalışır durumda olması ve arka çamurluğun daha görünür olması için otuz santimlik beyaz bir şerit ile boyanmış olması gerekiyor. Sınav günü çok heyecanlıydım. Tıpkı ehliyet sınavlarında olduğu gibi belli bir alan içinde sürüş yapıyorduk ve öğretmenlerimiz de hatalarımızdan puan kırıyordu. Bu sınavlarda en fazla beş hata hakkınız vardır. Beş hata yaptığınızda bir sonraki hafta tekrar sınava girmeniz gerekir. Ben girdigim ilk sınavda üç hata ile testi geçip sertifika almaya hak kazanmıştım.”
Kimilerine Göre Bisiklet, Hollandalıların Genlerinde Kodlanmış
Sekiz yüz bin nüfuslu Amsterdam´da bisiklet sayısı bir milyonu geçiyor. Yani bu kentte kişi başına 1.5 bisiklet düşüyor.
Tamamı düz yollardan, birbirine bağlanan kanallardan ve köprülerden oluşan Amsterdam, bisiklet kullanımına çok müsait. Burada her gün yarım milyona yakın insan şehir içi ulaşımını bisiklet ile sağlıyor. Tüm kent trafiği ve ulaşım altyapısının merkezinde bisiklet bulunuyor. Özel bisiklet yollarına sahip şehrin trafiğinde bisikletlerin her zaman geçiş üstünlüğü mevcut. Bu avantajların yanı sıra tren ve metrolarda da bisiklet taşınabiliyor. Böylece Amsterdam’da bisiklet, toplu ulaşıma da başarılı bir şekilde entegre edilmiş oluyor.
Tamamı düz yollardan, birbirine bağlanan kanallardan ve köprülerden oluşan Amsterdam, bisiklet kullanımına çok müsait. Burada her gün yarım milyona yakın insan şehir içi ulaşımını bisiklet ile sağlıyor. Tüm kent trafiği ve ulaşım altyapısının merkezinde bisiklet bulunuyor. Özel bisiklet yollarına sahip şehrin trafiğinde bisikletlerin her zaman geçiş üstünlüğü mevcut. Bu avantajların yanı sıra tren ve metrolarda da bisiklet taşınabiliyor. Böylece Amsterdam’da bisiklet, toplu ulaşıma da başarılı bir şekilde entegre edilmiş oluyor.
Hollanda’nın vergi düzenlemesine göre çalışanlar isterse maaşları üzerinden devlete yıllık gelir vergisi ödemek yerine yeni bir bisiklet satın alabiliyor. Böylelikle hem ülkede bisiklet kullanımı teşvik edilmiş hem de bisiklet ticareti canlı tutulmuş oluyor.
Bir Avrupa başkentinde, sokakta yürüyen insan kalabalıklarını görmek ne kadar sıradan ise, Amsterdam’da aynı oranda bisikletlilere rastlamak son derece sıradan. Kimi sosyologlara göre bisiklet, Hollandalıların DNA’sında var. Yeni doğan bir insanın bir süre sonra yürümeye başlaması gibi Amsterdamlılar da aynı doğallıkla küçük yaşlardan itibaren yürür gibi bisiklet kullanmaya başlıyor.
Bir Avrupa başkentinde, sokakta yürüyen insan kalabalıklarını görmek ne kadar sıradan ise, Amsterdam’da aynı oranda bisikletlilere rastlamak son derece sıradan. Kimi sosyologlara göre bisiklet, Hollandalıların DNA’sında var. Yeni doğan bir insanın bir süre sonra yürümeye başlaması gibi Amsterdamlılar da aynı doğallıkla küçük yaşlardan itibaren yürür gibi bisiklet kullanmaya başlıyor.
Hollandalıların Araba Sevdası
Peki nasıl oldu da bisiklet Amsterdam’da ve tüm Hollanda’da bu kadar yaygınlaştı, hatta vaz geçilmez bir yaşam biçimine dönüştü? Bu sorunun yanıtını Hollanda Bisiklet Konsolosluğu adlı sivil toplum kuruluşu için çalışan Marjolein de Lange veriyor:
"İkinci Dünya Savaşı sonrası Hollanda zenginleşti. 1950’lere doğru araba sahibi olmak iyice kolaylaştı ve böylece sokaklar araba doldu. Hem araç trafiği, hem de park sorunu kent yaşamını zora soktu. Kentin görüntüsü, dokusu bozuldu, havası kirlendi. Ulaşımı da adeta kilitlendi, çünkü Amsterdam kenti motorlu araç trafiğine uygun olarak düzenlenmemişti. Sokaklar çok dardı. Her yerde su kanalları ve tarihi binalar olduğu için büyük oto yollar yapmak da neredeyse imkansızdı. Yani aslında şehirde arabalara yer yoktu..."
"İkinci Dünya Savaşı sonrası Hollanda zenginleşti. 1950’lere doğru araba sahibi olmak iyice kolaylaştı ve böylece sokaklar araba doldu. Hem araç trafiği, hem de park sorunu kent yaşamını zora soktu. Kentin görüntüsü, dokusu bozuldu, havası kirlendi. Ulaşımı da adeta kilitlendi, çünkü Amsterdam kenti motorlu araç trafiğine uygun olarak düzenlenmemişti. Sokaklar çok dardı. Her yerde su kanalları ve tarihi binalar olduğu için büyük oto yollar yapmak da neredeyse imkansızdı. Yani aslında şehirde arabalara yer yoktu..."
Kent İçi Ulaşımda Devrimin Sloganı:
Herkes İçin Bisiklet
"...Şehirde yer olmamasına rağmen bazı otoyollar yapıldı ama 1960’lara gelindiğinde o yapılan yollar da yetersiz kaldı. Çünkü otoyollar arttıkça trafikteki araç sayısı da artıyor, bu da trafikte güvenlik sorunlarına neden oluyordu. Trafikte yaya ve özellikle de çocuk ölümlerinde büyük artış oldu.
1970’lerin başında insanlar durup düşünmeye başladı: Bu kadar çok arabaya gerçekten ihtiyacımız var mı? Konuyla ilgili tartışmalar medya aracılığıyla yetkililer üzerinde büyük etki yarattı. Şehir planlamacılar konuya el attı ve ortaya iki farklı görüş çıktı. Bunlardan biri, kentin altı şeritlik otoyol ağlarıyla örülüp trafiğin rahatlatılmasından yanaydı.
Diğeri ise, yapılacak otoyolların tarihi dokuya zarar vermekle kalmayıp soruna uzun vadede kalıcı bir çözüm getirmeyeceğini ileri sürüyordu. 1974 yılında Amsterdam belediye meclisi bu otoyol merkezli planı oylamaya sundu ve yirmi üçe yirmi iki oy ile betonlaşma/otoyol projesi iptal edildi. Bugünkü tarihi Amsterdam, bir oy gibi küçük bir farkla kurtulmuş oldu. İşte Amsterdam´ı otoyollar yerine bisiklet yollarıyla örme fikri de o zamanlar ortaya çıktı."
1970’lerin başında insanlar durup düşünmeye başladı: Bu kadar çok arabaya gerçekten ihtiyacımız var mı? Konuyla ilgili tartışmalar medya aracılığıyla yetkililer üzerinde büyük etki yarattı. Şehir planlamacılar konuya el attı ve ortaya iki farklı görüş çıktı. Bunlardan biri, kentin altı şeritlik otoyol ağlarıyla örülüp trafiğin rahatlatılmasından yanaydı.
Diğeri ise, yapılacak otoyolların tarihi dokuya zarar vermekle kalmayıp soruna uzun vadede kalıcı bir çözüm getirmeyeceğini ileri sürüyordu. 1974 yılında Amsterdam belediye meclisi bu otoyol merkezli planı oylamaya sundu ve yirmi üçe yirmi iki oy ile betonlaşma/otoyol projesi iptal edildi. Bugünkü tarihi Amsterdam, bir oy gibi küçük bir farkla kurtulmuş oldu. İşte Amsterdam´ı otoyollar yerine bisiklet yollarıyla örme fikri de o zamanlar ortaya çıktı."
Mottosu “Herkes için bisiklet” olan bu bisiklet ağı projesi, sadece şehir merkezi ulaşımını değil kentin her yerini kapsıyor. Bu projede kentte yaşayan insanların gitmek istedikleri her yere güvenli ve rahatça ulaşabilmesi amaçlanmış. Böyle bir düzenleme tabi ki insanların bisiklet kullanımını teşvik ediyor. Çoğu Amsterdamlı bir kaç kilometrelik yakın bir mesafeyi kat etmek için araba kullanmayı düşünmüyor bile. Böylece Amstedam bir başkent olarak hem tarihi dokusunu korumuş hem de ulaşım problemine sağlıklı bir çözüm geliştirmiş.
Amsterdam Efsaneleri
Kentin efsanelerinden biri: “kanala bisiklet atma”. Özellikle başka ülkelerden veya çevre kentlerden haftasonu için Amsterdam’a gelen grupların başının altından çıkmış bu gece eğlencesi, zamanla burada geniş çevrelerce kabul görmüş ve yaygınlaşmış bir etkinlik. Kural basit; köprüden kanala doğru bisikleti kim daha uzağa fırlatırsa o kazanır. 20 euroya satın alınan eski bir bisiklet veya kilitsiz vaziyette kenarda duran sahipsiz bir bisiklet, bu garip oyunu oynamak için yeterli. Her sene kanalları temizleyen ekiplerin bulup çıkardığı bisiklet sayısı ise yaklaşık yirmi bin! Bu yüzden şehirde bisikletinizi mutlaka sabit bir demire kilitlemeniz öğütlenir.
Her Amsterdamlının söylediği ortak bir şey var: Amsterdam’da genellikle bisiklet kilidine, bisikletin kendisinden daha fazla para ödersiniz!.. Yalnızca “bisikleti kim daha uzağa fırlatacak” oyunu oynayan sarhoşlardan korumak için değil, oldukça organize çalışan hırsızlık çetelerinden de bisikletinizi korumak için bazen elli euroluk bir bisiklete yüz euroluk kilit takmak gerekebilir. Araştırmacı yazar ve yapımcı Marc van Woudenberg’in verdiği bilgilere göre düzenli çalışan ve çaldıkları bisikletleri kamyonlarla doğu Avrupa’ya gönderen çeteler mevcut. Hollanda’nın yıllık hırsızlık bilançosu ise yaklaşık elli bin bisiklet. Bu nedenle yerli halk genellikle çok da pahalı olmayan modelleri tercih ediyor.
Büyük Şehrin Park Yeri Problemi
Bisikleti park edip kilitlemekten söz etmişken, kentin her yerine konumlanmış park yerlerini de unutmamak gerek. Bunların en büyüğü, merkez tren istasyonunun önünde yer alan ve 2500 bisiklet kapasitesine sahip üç katlı ücretsiz park yeri. Kentin en merkezi noktalarından biri olan bu meydanda pek çok kişi bisikletini koyduğu yeri hatırlamakta ve binlerce başka bisiklet arasında kendininkini bulmakta zorlanıyor. Merkez istasyon dışında belediyenin işlettiği başka kapalı park yerleri de mevcut. Haftanın yedi günü 24 saat güvenli bir şekilde hizmet veren bu kapalı bisiklet parkları genellikle kentin en sosyal ve işlek yerlerine yapılanmış. Özellikle işlek saatlerde ve hafta sonları, buralarda boş yer bulmak neredeyse imkansız oluyor. Belediye yetkilileri ise artan talebi karşılamak için çalışmalarına devam ediyor.
Sanat, eğlence ve sosyal yaşam alternatiflerinin yanı sıra Amsterdam, ulaşım alternatifleri ile de örnek alınacak bir başkent, bir büyük şehir. İnsanların tercih yapmakta tamamen özgür olduğu, bu özgürlüğün ahenkli bir şekilde yaşandığı çevreci, sağlıklı ve nispeten ekonomik bir Avrupa kenti.
Önümüzde Amsterdam gibi bir örnek varken, kent içi ulaşımda hala büyük sıkıntılar çekiyor olmamızın nedenlerini sorgulamamızın vakti gelmiştir belki de. Hazır yeniden popüler olmaya başlamışken daha fazla insanın bisiklet kullanması dileği ile...
Önümüzde Amsterdam gibi bir örnek varken, kent içi ulaşımda hala büyük sıkıntılar çekiyor olmamızın nedenlerini sorgulamamızın vakti gelmiştir belki de. Hazır yeniden popüler olmaya başlamışken daha fazla insanın bisiklet kullanması dileği ile...
Yazı ve Fotoğraflar
Sertaç Kasaplar
İlk Yayın
Ağustos 2013 - Kamil Koç Yolculuk Dergisi
Sertaç Kasaplar
İlk Yayın
Ağustos 2013 - Kamil Koç Yolculuk Dergisi
